Internet nie dla każdego! Czym jest (nie)dostępność cyfrowa?

Co zrobisz, gdy nagle stracisz dostęp do Internetu? Wydaje się to nierealne, choć internetowi trolle – piewcy złej nowiny – co rusz straszą końcem świata i zagładą. Dla wielu z nas utrata zasięgu na wakacjach staje się takim małym końcem… Jak tu podzielić się pięknymi zdjęciami i sprawdzić drogę wśród drzew? Bez sieci ani rusz! Są jednak ludzie, którzy codziennie spotykają się z trudnościami związanymi z obsługą komputera. Statystycznie może ich być nawet kilkanaście procent! O kim mowa? Dla kogo jest dostępność cyfrowa?

Według danych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności w 2018 roku liczba osób z niepełnosprawnościami powyżej 15 roku życia wynosiła ponad 3 miliony. Oznacza to, że około 10% ludności powyżej 15 lat ma w Polsce jakiś rodzaj niepełnosprawności. W związku z tym mogą doświadczać w swoim życiu różnorodnych trudności. I choć Internet powinien być miejscem, które jest dostępne dla każdego i nas jednoczy, dostarczając zarówno wiedzę, jak i rozrywkę – dla wielu osób jest on niezbadanym oceanem. Pięknym i odległym. Poza granicą fizycznych możliwości. Osoby z niepełnosprawnościami napotykają różne trudności. Brak kontrastu ułatwiającego czytanie to tylko jeden z licznych błędów. Strony bywają nieczytelne, reklamy pojawiają się nagle, nawigacja nie jest intuicyjna, a niechlujnie napisany kod uniemożliwia korzystanie z oprogramowania wspierającego. Czy da się coś na to poradzić?

Internet w pełni dostępny dla osób niepełnosprawnych – czy to możliwe?

– Dostępność cyfrowa po 4 kwietnia 2019 roku jest jeszcze bardziej ważna! – mówi Tomasz Koźmiński, ekspert do spraw dostępności z Dostępni Plus, osoba całkowicie niewidoma. – Musimy dbać o dostępność stron internetowych dla wszystkich, zarówno dla osób niewidomych jak i słabowidzących, ale także dla osób Głuchych, niepełnosprawnych ruchowo czy osób z niepełnosprawnością intelektualną. Obecnie do tego celu mamy wiele narzędzi, ale bardzo potrzebne jest spojrzenie na ten aspekt z perspektywy osób z niepełnosprawnością – podkreśla.

Dlaczego Tomasz zwraca uwagę na datę 4 kwietnia 2019 roku? Właśnie wtedy została wydana ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (pełną treść można znaleźć tutaj). Wynika z niej, że podmioty publiczne powinny zapewnić dostępność cyfrową, określa treść deklaracji dostępności i zasady postępowania w sprawie zapewnienia dostępności. Dzięki niej ważna część internetu – ta związana z instytucjami publicznymi, urzędami itd. – stała się bardziej przyjazna osobom z niepełnosprawnościami. Niestety, nie zmusza ona w żaden sposób sektora prywatnego do zwiększenia swojej dostępności. Biznes rządzi się swoimi prawami i najważniejszy jest pieniądz? To podejście odchodzi do lamusa.

Firmy zaangażowane społecznie. Nowa moda czy faktyczna potrzeba rynku?

Aż 63% Polaków uważa, że firmy powinny uwzględniać w swojej polityce i działaniach cele społeczne – tak wynika z badania „Zaangażowanie społeczne firm” zrealizowanego przez Centrum Innowacji Społecznych i Technologicznych HumanTech Uniwersytetu SWPS na zlecenie firmy Wedel. Co więcej, inny raport wykazał, że 65% pracowników zwraca uwagę na poziom zaangażowania społecznego firm (raport przygotowany na zlecenie Ricoh przez Arup). Liczby mówią same za siebie – chcemy pracować w firmach, które interesują się czymś więcej, niż własnym zyskiem. Słowa brzmią pięknie, a zaangażowanie społeczne stało się ważnym wyznacznikiem wyboru pracodawcy – ale jak w ogóle możemy rozmawiać o tych kwestiach, gdy wiele biznesów nawet nie ma stron internetowych spełniających normy dostępności WCAG dla osób z niepełnosprawnościami?!

Przeczytaj rozmowę o różnorodności w IT

WCAG 2.0 i WCAG 2.1, czyli zbiór wytycznych dotyczących tworzenia stron www przyjaznych niepełnosprawnym

Tworzenie dostępnych stron internetowych nie musi oznaczać błądzenia po omacku. W 2008 roku został opublikowany WCAG 2.0, czyli zbiór wytycznych zawierających zalecenia dotyczące dostępności stron internetowych. Od tego czasu podejście do tworzenia dostępnych stron uległo diametralnej przemianie – powstał dokument, który jasno opisuje zasady dostępności! WCAG 2.0, a później WCAG 2.1 (obecnie obowiązujący) stały się standardami, które starają się spełniać wszystkie firmy odpowiedzialne społecznie. Dostępność ich stron www oznacza nie tylko sprostanie oczekiwaniom społecznym, ale także wpływa na proces rekrutacyjny. W końcu osoby z niepełnosprawnościami mogą zapoznać się z portalami, które wcześniej z powodu różnych ograniczeń fizycznych i intelektualnych nie były dla nich dostępne.

Wprowadzając WCAG warto pamiętać, że nie istnieje coś takiego, jak pełne dostosowanie do wszystkich typów niepełnosprawności. Ludzie są zbyt różnorodni. Zgodnie też z tą zasadą został stworzony zbiór wytycznych. WCAG nie mówi o tym, że strona musi wyglądać dokładnie w ten, a nie inny sposób. Jest to lista różnorodnych zaleceń. Dostępność można wprowadzać stopniowo, a poziom zgodności strony www z WCAG oceniać procentowo. Jak, na przykład, ma to miejsce na stronie firmy Wedel, która zleciła wspomniane wcześniej badanie. Warto jednak pamiętać, że sama deklaracja WCAG jest niczym, jeśli nie stosujemy się do opisanych w niej praktyk.

Unia Europejska na straży dostępnego Internetu!

Polskie prawo ma znaczenie, ale istotne zmiany dla osób z niepełnosprawnościami dzieją się także na wyższych szczeblach.

– Najważniejszą inicjatywą Komisji Europejskiej jest Dyrektywa o dostępności sieci (WAD, czyli Web Accessibility Directive) – mówi Artur Habant, kordynator krajowy programu DigitalEU Ambassadors Komisji Europejskiej. – Komisja Europejska zajmie się tą legislacją latem 2022, więc temat będzie w tym roku żywy i przyniesie działania w tej mierze. Celem WAD jest ułatwienie dostępu do usług cyfrowych i online dla osób niepełnosprawnych, a co za tym idzie także dla wszystkich użytkowników – podkreśla.

Dyrektywa o dostępności sieci ściśle się łączy z polityką cyfrowego włączania, czyli digital inclusion.

– Digital inclusion skupia się na wielojęzyczności, edukacji, podnoszeniu umiejętności cyfrowych oraz dostępności i wpisuje się w ogólną, europejską legislację na rzecz dostępności, czyli European Accessibility Act – dodaje Artur.

EAA została opublikowana w 2019 roku jako pierwsza regulacja o dostępności w prawie UE. Dzięki jej zapisom zmienia się wygląd Internetu. Jednak EAA określa nie tylko wymogi dostępności dotyczące komputerów, ale też terminali, usług bankowych, e-książek i innych produktów i usług. Dzięki tej dyrektywie od kilku lat możemy obserwować powolną zmianę w kierunku bardziej dostępnych stron internetowych, zakupów w sieci czy choćby automatów sprzedażowych spotykanych w sklepach i na lotniskach.

WCAG, przepisy, standardy, dostępność cyfrowa i co dalej?

Lista wytycznych to świetne narzędzie, dzięki któremu nasza strona stanie się bardziej dostępna dla osób z niepełnosprawnościami. Jednak spełnienie kilku (bądź wszystkich) punktów z listy nie musi być ostatnim, co zrobimy w tej kwestii. Na co zwracać uwagę tworząc stronę www dla biznesu lub osoby prywatnej? Jak rozpoznać dobrze zaprojektowaną stronę?

– Proponuję Państwu popatrzeć na strony internetowe właśnie z naszej perspektywy. Ja korzystam z komputera przy pomocy czytnika ekranu oraz monitora brajlowskiego. W przypadku osób Głuchych ważne jest tłumaczenie na PJM (Polski Język Migowy) ważnych, podstawowych informacji zawartych na stronie internetowej. Dobrą praktyką jest także umieszczenie na stronie internetowej tekstu w języku łatwym do czytania ETR – wymienia Tomasz Koźmiński.

Jak tworzyć treści na stronie www? Dostępność cyfrowa od podstaw!

A z jaką największą trudnością się Tomasz spotyka jako osoba całkowicie niewidoma?

– Kluczową z mojej perspektywy kwestią jest zamieszczanie i porządkowanie informacji na stronie internetowej. Wiele informacji jest podawanych zbiorczo. Dla nas, osób niewidomych, dotarcie do konkretnej informacji często jest bardzo trudne i żmudne. Proponuję katalogować informacje, nie zawierać wszystkich informacji o dostępności w jednym pliku, a podzielić je na różne rodzaje niepełnosprawności – wyjaśnia.

Ponadto Tomasz zwraca uwagę na dostępność do multimediów i różnego rodzaju plików zamieszczanych na stronie. W standardzie WCAG wspomniano o opisach alternatywnych ALT dodawanych do grafik. Choć jest to standardowa praktyka, wiele osób ciągle zapomina o umieszczaniu tekstu alternatywnego. To błąd, zarówno ze względu na dostępność, ale też na pozycjonowanie portalu!

Oprócz tego, Tomasz Koźmiński mówi o tworzeniu w pełni dostępnych filmów.

– Wszystkie filmy powinny być dostępne! Niektórzy tworzą filmy częściowo dostępne, wyposażone w napisy czy napisy rozszerzone. Pełna dostępność to oprócz napisów rozszerzonych tłumaczenie na PJM oraz audiodeskrypcja. Oczywiście zdaję sobie sprawę, że dostępność generuje koszty, ale wszyscy mamy prawo do równego dostępu! – tłumaczy.

Na koniec Tomasz zwraca uwagę na umieszczanie plików na stronach www. Skany są całkowicie nieczytelne dla osób z niepełnosprawnością wzrokową.

Dostępność cyfrowa to internet dla wszystkich!

Dostępność stron internetowych dla osób z różnymi typami niepełnosprawności jest ważna. Tworzenie w pełni dostępnych treści może wydawać się żmudnym procesem, ale przyniesie pozytywne korzyści. Strona dostępna dotrze do szerszego grona odbiorców. Jej treść będzie bardziej przejrzysta – nie tylko dla osób z niepełnosprawnościami.

– Zachęcam wszystkich do konsultacji ze środowiskiem osób niepełnosprawnych. Do rzetelnych i konkretnych konsultacji. Zachęcam gorąco do współpracy z osobami niepełnosprawnymi aktywnymi zawodowo i społecznie. To bardzo ważne! Musimy zadać nurtujące pytania osobom z niepełnosprawnościami, w szczególności osobom aktywnym, takim, które każdego dnia wychodzą z domu, dojeżdżają do pracy czy szkoły, i biorą czynny udział w życiu społecznym – apeluje Tomasz Koźmiński.

W świecie, w którym rozmawiamy o odpowiedzialności społecznej i o dostępności, nie możemy zapominać, że dla wielu osób Internet jest oknem na świat. Dosłownie i w przenośni.