Czy internet to ekskluzywny klub? Co z wykluczeniem cyfrowym?

Czytasz artykuł, który powstał w ramach akcji edukacyjnej „Dostępne Finanse”. Wraz z Polskim Związkiem Niewidomych, największą w Polsce organizacją działającą na rzecz osób niewidomych i słabowidzących oraz naszymi Partnerami, czyli operatorem płatności BLIK, Bankiem Millennium oraz BNP Paribas Bank Polska, chcemy promować rozwiązania i narzędzia, które usuwają bariery w dostępie do usług i produktów finansów osobistych. Patronatem honorowym inicjatywę objęli: Rzecznik Finansowy, Związek Banków Polskich oraz Polska Izba Ubezpieczeń.

Przed pójściem do sklepu sprawdzam w aplikacji, czy pojawiły się jakieś ciekawe promocje lub kupony do aktywowania. Skoro można zaoszczędzić, to czemu nie, prawda? Podczas zakupów w popularnych dyskontach, chętnie korzystam z kas samoobsługowych. To znacząco przyspiesza moje zakupy. Z mojej perspektywy, osoby wciąż młodej i lubiącej nowinki technologiczne, świat zrobił duży postęp, a proces zakupów stał się dla mnie o wiele wygodniejszy.

Niestety entuzjazm mija, kiedy rozejrzę się dookoła. Widzę, jak wielu ludzi nie jest w stanie skorzystać z tych “udogodnień”. Szczególnie przejmuje mnie w takich sytuacjach los seniorów. Wiemy, że ich sytuacja w Polsce nie jest najlepsza, bo emerytury są niskie, a dostęp do opieki medycznej utrudniony. To im przydałyby się zniżki w sklepach i szybsza obsługa przy kasie, tymczasem, nie mają oni dostępu do tego “elitarnego klubu”.

Często skuszony niską kwotą na „cenówce” człowiek decyduje się na konkretny produkt, a dopiero przy kasie okazuje się, że drobnym druczkiem było napisane, że cena jest owszem niższa, ale dopiero po okazaniu aplikacji. Co ma zrobić senior, który nie ma pojęcia, czym są aplikacje? Co, jeśli ma prosty telefon, na którym nie można zainstalować apki? Tak właśnie pogłębia się wykluczenie cyfrowe.

W Europie, mimo wysokiego poziomu dostępu do internetu, około 44% dorosłych nie posiada podstawowych kompetencji cyfrowych takich jak korzystanie z poczty elektronicznej czy edycja dokumentów tekstowych. Brak tych umiejętności znacznie utrudnia pełne uczestnictwo w cyfrowym społeczeństwie​​.

Co to jest wykluczenie cyfrowe?

Przez wykluczenie cyfrowe rozumie się nierówności w dostępie do technologii cyfrowych oraz braki kompetencjach czy możliwościach korzystania z nich. Może to być brak dostępu do internetu czy urządzeń elektronicznych, a także brak umiejętności potrzebnych do efektywnego korzystania z tych narzędzi.

Dotyka ono w szczególny sposób osoby z niepełnosprawnościami, które z powodu różnego typu ograniczeń nie mogą w pełni korzystać z niektórych rozwiązań technologicznych. Wykluczenie cyfrowe może prowadzić do izolacji społecznej, ograniczonych możliwości edukacyjnych i zawodowych oraz trudności w dostępie do usług publicznych.

W skrajnych przypadkach może prowadzić do dyskryminacji niektórych grup, które z niezależnych od siebie przyczyn nie są w stanie korzystać z pewnych usług cyfrowych. A firmy i nawet często instytucje państwowe promują tych użytkowników, którzy kontaktują się z nimi za pomocą kanałów elektronicznych.

Kogo może dotykać wykluczenie cyfrowe?

Które grupy społeczne są najbardziej narażone na wykluczenie cyfrowe?

Wspomniane już na początku osoby starsze, które mają trudności z adaptacją do nowych technologii, co wynika z braku edukacji cyfrowej, obaw przed nowymi rozwiązaniami, a także często sytuacji finansowej.

W Polsce w 2023 r. zaledwie 55% osób w wieku 65+ korzystało z internetu, co stanowi jeden z najniższych wskaźników w Unii Europejskiej – wynika z danych Eurostatu. Starsze osoby często mają trudności z adaptacją do nowych technologii, co jeszcze bardziej pogłębia ich wykluczenie cyfrowe​​.

Osoby o niskich dochodach, które nie mogą pozwolić sobie na zakup odpowiedniego sprzętu czy opłacenie dostępu do internetu.

Mieszkańcy obszarów niezurbanizowanych, którzy cierpią z powodu słabej infrastruktury telekomunikacyjnej i ograniczonego lub spowolnionego dostęp do internetu. Według Międzynarodowej Unii Telekomunikacyjnej z 2022 roku około 37% światowej populacji nie ma dostępu do Internetu, co oznacza ponad 2,9 miliarda ludzi, z których większość mieszka w krajach rozwijających się​​.

Osoby z niepełnosprawnościami, które mogą napotykać trudności w korzystaniu z urządzeń cyfrowych i internetu, jeśli te nie są odpowiednio dostosowane do ich potrzeb.

W Polsce, według spisu powszechnego z 2021 roku, żyje 14,3% obywateli z niepełnosprawnościami. W rzeczywistości ta liczba może być nawet większa, bo nie wszyscy posiadają formalne orzeczenie. Niedostępne cyfrowo strony internetowe i aplikacje mobilne skutecznie ograniczają możliwość korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami z zasobów sieciowych.

Rodzaj niepełnosprawności a interakcje z technologią

Żeby dobrze zrozumieć temat wykluczenia i zwiększania dostępności, należy uświadomić sobie, jak szerokie i skomplikowane potrzeby mamy jako ludzie i użytkownicy. Oto kilka z najczęstszych niepełnosprawności, które utrudniają korzystanie z technologii.

Dysfunkcje wzroku

Niewidomi i słabowidzący często borykają się z czytelnością treści. W świecie cyfrowym może to być spowodowane chociażby zbyt małą wielkością fontów czy zbyt niskim kontrastem pomiędzy tekstem a jego tłem.

Osoby niewidzące korzystają z aplikacji, które odczytują zawartość strony na głos. Nie każda strona jest dostosowana do takiego sposobu interakcji z treścią. Niespójna struktura, przyciski w graficznej formie bez odpowiednich opisów czy niepotrzebne elementy interaktywne – to wszystko może utrudnić, a nawet uniemożliwić korzystanie ze strony www przez osoby niewidzące.

Niepełnosprawności intelektualne

Osoby z niepełnosprawnościami intelektualnymi mają trudności z przyswajaniem skomplikowanych treści. Potrzebują prostego języka, krótkich zdań oraz wyjaśnień skrótów, aby móc efektywnie korzystać z zasobów internetowych i aplikacji mobilnych.

Zaburzenia słuchu

Problemy osób głuchych wynikają zarówno z różnic językowych (język polski vs. Polski Język Migowy), jak i z braku dostępu do treści tekstowych. W dobie popularności materiałów wideo nie wszyscy pamiętają, jak ważne dodawanie jest napisów do filmów.

Ograniczenia ruchowe

Osoby z dysfunkcjami kończyn górnych korzystają ze specjalistycznych urządzeń wskazujących. Aby operowanie takim urządzeniem było możliwe, strona czy aplikacja musi być w odpowiedni sposób wdrożona. Niestety wiele stron umożliwia nawigowanie tylko za pomocą myszki.

Czasowa niepełnosprawność

Nawet tymczasowe problemy, takie jak złamanie ręki czy zapalenie spojówek, mogą znacząco utrudnić korzystanie z technologii. Projektowanie stron i aplikacji z myślą o tych sytuacjach pomaga uczynić je bardziej dostępnymi dla wszystkich użytkowników.

Konsekwencje wykluczenia cyfrowego

Wykluczenie cyfrowe ma poważne konsekwencje dla jednostek i całych społeczności.

Jednym z najpoważniejszych jest izolacja społeczna. Brak dostępu do technologii ogranicza możliwości komunikacji i interakcji społecznych. Osoby wykluczone cyfrowo mogą czuć się izolowane od rodziny, przyjaciół i społeczności.

Skutkiem wykluczenia cyfrowego są też ograniczone możliwości edukacyjne. Internet i technologie cyfrowe są kluczowe dla rozwoju kompetencji zawodowych. Brak dostępu do tych zasobów uniemożliwia pełne uczestnictwo w nowoczesnym systemie edukacji, co może mieć długofalowe konsekwencje dla przyszłych pokoleń.

W efekcie osoby wykluczone napotykają trudności na rynku pracy. Umiejętności cyfrowe są coraz bardziej pożądane przez pracodawców. Osoby wykluczone cyfrowo mają ograniczone możliwości znalezienia pracy lub rozwijania swojej kariery.

E-państwo ma wiele zalet – osobom biegłym w cyfrowych technologiach ułatwia wiele procesów czy pozwala oszczędzać tony papieru zużywane w tradycyjnej administracji do komunikacji między obywatelem a urzędem. Jednak preferowanie formy cyfrowej sprawia, że szerokim grupom utrudnia to dostęp do usług publicznych.

Niedostępne biletomaty uniemożliwiają korzystanie z komunikacji miejskiej. Rejestracja w placówce medycznej przez stronę internetową wyklucza osoby o niskich kompetencjach cyfrowych lub te, które nie mają dostępu do odpowiednich urządzeń lub do internetu. Podobnie jest z elektronicznymi dziennikami szkolnymi. Odejście od tych papierowych dla części rodziców oznaczało odcięcie od informacji na temat wyników ich dzieci.

Podsumowanie

Wykluczenie cyfrowe to złożony problem, który wymaga skoordynowanych działań na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Oczywiście większość z firm czy instytucji nie wyklucza nikogo świadomie czy intencjonalnie. Wynika to raczej z niewiedzy, dlatego tak ważna jest edukacja, rozmawianie o tym temacie i zwiększanie świadomości. 

Tylko poprzez zrozumienie jego przyczyn i konsekwencji oraz wdrażanie skutecznych rozwiązań możemy zapewnić, że korzyści płynące z technologii cyfrowych będą dostępne dla wszystkich, niezależnie od ich miejsca zamieszkania, wieku czy statusu społeczno-ekonomicznego.

W kolejnych artykułach tego cyklu zagłębimy się w szczegóły dostępności cyfrowej, omówimy najlepsze praktyki i przyjrzymy się, jak Europejski Akt o Dostępności wpłynie na przyszłość naszych interakcji z technologią.

Źródło zdjęcia: Fiona Jackson/Unsplash