Zastrzeż PESEL! Mały wysiłek, a oszczędzi dużych problemów

Masz wątpliwości, czy zastrzeżenie PESEL rzeczywiście jest warte zachodu? A może obawiasz się, że więcej z tego będzie kłopotów niż pożytku?.

Czemu PESEL jest ważny – dla Ciebie i dla oszustów?

Czemu PESEL jest taki ważny? Załatwiając sprawę w urzędzie osobiście albo podpisując umowę zawierającą długoterminowe zobowiązanie trzeba wylegitymować się ważnym dokumentem tożsamości. W formie elektronicznej po prostu wypełniamy dane w formularzu, a potencjalny kontrahent – na przykład firma telekomunikacyjna czy bank – wierzy nam na słowo, że podane dane są prawdziwe.

A jeśli tak nie jest? Jeśli ktoś taki poda dane innej osoby, włącznie z PESEL-em, weźmie kredyt i zniknie z gotówką? A bank (lub komornik) zapuka do ofiary i zażąda zwrotu pożyczonych pieniędzy (pewnie już z karnymi odsetkami za zwłokę)?

Teoretycznie banki powinny sprawdzać dokumenty tożsamości potencjalnego kredytobiorcy. Ale co rusz słyszymy historie, że czasem jednak jest inaczej. Co bardziej przebiegli oszuści są w stanie sfałszować dowód osobisty, wykorzystując wykradzione wcześniej dane ofiary. Sposobem na zapobieganie takim przestępstwom u źródła ma być wdrożona niedawno funkcjonalność – zastrzeżenie PESEL.

Ponieważ numer ten jest potrzebny do każdej istotnej umowy z firmami finansowymi, zmuszenie banków (czy innych firm finansowych), by respektowały zastrzeżenie numeru PESEL i odmawiały zawarcia umowy w takich sytuacjach – chroni nas przed oszustwami.

Niestety – nie wszystkimi, oszuści mogą wciąż chcieć wykorzystać nasz PESEL w umowie na przykład z firmą telekomunikacyjną. Ale przynajmniej nie wezmą na nasz koszt kredytu na dziesiątki lub setki tysięcy złotych. Od 1 czerwca 2024 r. banki nie mają prawa zawrzeć umowy z klientem, którego PESEL jest zastrzeżony.

Skąd oszuści biorą PESEL?

Możesz sobie pomyśleć – a skąd oszuści wezmą mój PESEL? Nasz numer identyfikacyjny tak naprawdę nie jest niczym szczególnie tajnym. Podajemy go na niemal każdej umowie – więc zna go pracodawca, każda osoba, z którą zawarliśmy poważniejszą umowę, na przykład sprzedaży samochodu. PESEL figuruje też w karcie pojazdu kiedyś sprzedanego przez nas auta i ma do niego dostęp każdy późniejszy właściciel.

Jesteś współwłaścicielem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością? Twój PESEL jest dostępny dla ogółu przez eKRS. Jesteś członkiem organów spółki? To samo.

Oczywiście nie każdy ma udziały w spółce. Ale wielu z nas posiada nieruchomości – mieszkania, działki, domy. Spacer do oddziału ksiąg wieczystych da oszustowi dostęp do naszego PESEL. Włącznie z adresem naszej nieruchomości.

A to tylko kompletnie legalne źródła. Nie tylko one są dostępne. Dane mogą zostać wyłudzone na przykład metodą phishingu czy przez oszusta podszywającego się pod pracownika banku. Sam byłem obiektem dwóch takich (nieudanych) prób. No i jeszcze są wycieki danych – na przykład dziesiątki tysięcy numerów PESEL wraz z imionami i nazwiskami wyciekło pod koniec zeszłego roku z firmy diagnostyki medycznej ALAB.

Najlepiej założyć dla bezpieczeństwa, że PESEL jest informacją ogólnie dostępną. I w związku z tym – zastrzec go. Gdy będzie potrzeba, by z niego skorzystać, można szybko cofnąć zastrzeżenie.

Jak zastrzec PESEL?

Poprzez aplikację mObywatel zastrzeżenie numeru PESEL jest trywialne. Wystarczy się zalogować, a następnie na dole ekranu wybrać opcję „Usługi”. Tam „Zastrzeż PESEL” jest prawdopodobnie na pierwszym miejscu.

Dla osób, które nie korzystają z mObywatel, ale mają Profil Zaufany, także udostępniono tę funkcjonalność. Na stronie zastrzeżenia PESEL należy wybierać przycisk „ZASTRZEŻ PESEL LUB COFNIJ ZASTRZEŻENIE”, preferowaną opcję logowania, zalogować się i dopełnić tam niezbędnych formalności.

Zastrzeżenie PESEL jest nie tylko możliwe, ale i niespecjalnie trudne także „offline”. Wystarczy wybrać się do dowolnego urzędu gminy. Tak jest, dowolnego – nie musi to być urząd w miejscu zamieszkania czy zameldowania.

Czy mogę wziąć kredyt, jeśli zastrzegłem PESEL?

Zastrzeżenie PESEL działa (a przynajmniej powinno) bezwzględnie. A to oznacza, że bank nie udzieli kredytu również „prawowitemu” właścicielowi numeru. Nie pomoże nawet legitymowanie się dowodem osobistym czy paszportem. Jak zastrzeżony, to zastrzeżony, kredytu nie będzie.

No ale na szczęście możemy cofnąć zastrzeżenie numeru PESEL w dokładnie ten sam sposób jak go zastrzegamy – przez aplikację mObywatel, Profil Zaufany albo w urzędzie gminy. A po załatwieniu kredytu nie zapomnijcie ponownie zastrzec PESEL-u – im szybciej, tym lepiej.

Na jakie umowy działa zastrzeżenie PESEL?

Jeśli chcemy się ochronić przed wykorzystaniem naszego PESEL gdzie indziej? Możemy zamówić tak zwane Alerty BIK – dzięki nim otrzymamy powiadomienie za każdym razem, gdy ktoś będzie sprawdzał naszą wiarygodność płatniczą.

Nie musi być to bank, może to być na przykład firma telekomunikacyjna. Tu jednak nie ma automatyzmu. Jeśli otrzymamy alert, że na nasz PESEL ktoś chce zawrzeć umowę, to będziemy musieli powiadomić daną firmę, że ktoś podszywa się pod nasze dane. I mieć nadzieję, że zostanie to uwzględnione.

Dodatkowo, Alerty BIK nie są usługą bezpłatną, choć nie można też jej nazwać drogą – kosztuje 42 zł rocznie. Każdy powinien przeliczyć sobie, czy warto tyle zapłacić, by „ubezpieczyć się” przed potencjalnymi oszustwami.

Źródło grafiki: Ministerstwo Cyfryzacji